یکی از اعتراضات مردم دشت خوزستان که آب از کارون میگیرند شوری آب است. آب خوزستان قبلا شور نبود. چه شد که حالا بخشی از آبهای زیرزمینی هم شور شدند. این نوشته بخشی از توضیح است. در واقع سد گتوند کارخانه شورکردن آب خوزستانی ها شده است. چرا مسئولان ساختن سد که از نمکی بودن منطقه خبر داشتند کار را ادامه دادند؟ چون هر پیمانکار و دست اندر کار میلیاردها سود را از دست میداد. ….

فاجعه ای به نام سد گتوند
«سد گتوند روی کوهی از نمک ساخته شد بی‌آن که مسئولان به توصیه‌های کارشناسی توجه کنند. کارشناسان را خائن و مزدور خواندند و در زمان طراحی و ساخت هر صدای مخالفی را سرکوب کردند. حالا دریاچه‌‌ای ایجاد‌ شده پشت سد، مملو از آب شور. نه می‌توان آن را رها کرد و نه می‌توان آن را نگه داشت. حکایت همان اره‌ای است که در بدن رفته و نه راه پیش برایش تجویز می‌شود و نه راه پس. اگر آب رها شود، کل جلگه خوزستان از شوری زیاد نابود می‌شود، اگر آب پشت سد بماند، به تدریج گند نمکی را در خود حل می‌کند، برای اراضی پایین‌دست جز بلا، ثمری نخواهد داشت. به علاوه سد به مرور نشست خواهد کرد. با این حال هنوز یک راه چاره پرهزینه وجود دارد.
با هم نگاهی کنیم به مشخصات سدگتوند، بلایی که به وجود آورده است، اظهار نظر مقام‌ها و مسئولان و البته راه حل دشوار و احتمالی.

سد گتوند کجاست؟
یکی از بزرگترین سدهای ایران است که روی رودخانه کارون ساخته شده است. این سد در فاصله ۲۵ کیلومتری شمال شهرستان شوشتر و در ۱۰ کیلومتری شمال شرقی شهر گتوند در استان خوزستان قرار دارد.
مشخصات سد گتوند چیست؟
ارتفاع این سدِ سنگ‌ریزه‌ای با هسته رسی ۱۸۲ متر و طول تاج آن ۷۶۰ متر است که بلندترین سد خاکی کشور شناخته می‌شود. حجم مخزن سد چهار هزار و ۶۴۷ میلیون متر مکعب و حجم مفید آن سه هزار و ۴۷۰ میلیون مترمکعب اعلام شده است.
هدف از ساخت این سد چه بود؟
تامین برق (با متوسط تولید چهار هزار و ۲۵۰ گیگاوات ساعت در سال)، کنترل سیلاب‌های فصلی رودخانه کارون و آب‌های خروجی از سدهای بالادست، تنظیم آب کشاورزی پایین‌دست و ایجاد جاذبه‌های گردشگری.
ساخت سد چه مدت طول کشید؟ ۱۵ سال. شروع ساخت سد در سال ۱۳۷۶ آغاز شد و در سال ۱۳۹۱ به پایان رسید.
ساخت این سد چقدر هزینه داشت؟
به گفته عیسی کلانتری، وزیر اسبق کشاورزی سه میلیارد دلار به قیمت وقت هزینه برای دولت داشته است. لقب پرهزینه‌ترین سد کشور را به گتوند داده‌اند.
عوامل ساخت سد چه سازمان‌هایی بودند؟ شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران به عنوان کارفرما، مهاب‌قدس، کوئینه بلیه و هگزا به عنوان مشاور و سایبر-سپاسند (وابسته به قرارگاه خاتم‌الانبیا) پیمانکار اصلی سد گتوند بوده‌اند.
تابناک گزارش کرده است که از سال ۱۳۸۰ به این سو بیش از ۳۶۰ پیمانکار با این پروژه همکاری داشته‌اند (نام شماری از آنها در وب‌سایت شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران درج شده است).

سد گتوند چه مشکلی ایجاد کرده است؟

این سد روی لایه‌های نمکی تشکیلات تبخیری گچساران قرار دارد. به نوشته روزنامه همشهری، ۱۰ روز پس از آبگیری، دیوار حائل ۱۲۰ سانتیمتر نشست کرد. لایه‌های نمکی در آب پشت سد حل شده و بدین‌ترتیب کیفیت آب کارون پشت این سد به شدت کاهش یافته و شور شده است. دست‌اندرکاران ساخت سد از وجود سازند نمکی ِ گچساران مطلع بودند اما راه حل را در این دیدند که با صرف ۱۳۰ میلیارد تومان یک پتوی رسی روی لایه‌های نمکی ایجاد کنند. آب شیرین کارون، وقتی پشت سد قرار می‌گیرد، شور می‌شود. این آب شور می‌تواند تمام زمین‌های پایین‌دست، کشاورزی و کشت‌وصنعت خوزستان را نابود کند.

آیا مکان بهتری برای ساخت این سد وجود نداشت؟ شرکتی آمریکایی سال ۱۳۵۰ مطالعات مکان‌یابی سد گتوند را انجام داد. محل پیشنهادی این شرکت به گفته عیسی کلانتری، ۱۴ و نیم کیلومتر بالاتر از مکان فعلی بود. سال ۱۳۷۷ وزارت نیرو و پیمانکارضمن خائنانه اعلام کردن مطالعات شرکت آمریکایی‌ گفتند: چرا ۱۴ و نیم کیلومتر پایین‌تر نیامده‌اند که مخزن سد از ۲/۲ میلیارد به ۷/۴ میلیارد افزایش یابد. مسئولان درباره این سد چه گفته‌اند؟ – عباس پاپی‌زاده، نماینده دزفول در مجلس شورای اسلامی ساخت سد گتوند، انتقال‌های مکرر آب و آلایندگی‌های صنایع استان از جمله شرکت توسعه کشت و صنعت نیشکر، عوامل اصلی نابودی محیط زیست خوزستان و رودخانه کارون بوده است. با توجه به شرایط موجود به این نتیجه رسیدیم که سازمان محیط زیست از قبل کم کاری کرده و نمونه بارز آن را می‌توان در ساخت سد گتوند مشاهده کرد که جز بحران شوری آب منفعتی برای استان نداشت. معصومه ابتکار، رییس سازمان محیط‌زیست امروز و در زمان شروع پروژه مجوز احداث سد شرایطی داشته که رعایت نشده، بعدها هم مخالفت شد. اما علی‌رغم مخالفت‌ها آب‌گیری از این سد انجام شد. ایرادات این سد در حال بررسی است و محیط زیست هیچ‌گاه مجوز ساخت این سد را نداده است.

تخریب سد گتوند در انتظار نهایی و ارزیابی زیست‌محیطی است.
- محمد محمدی‌زاده، رییس سازمان محیط‌زیست در کابینه دوم احمدی‌نژاد وزارت نیرو در حال ایمن‌سازی اطراف سد گتوند است و تا
زمانی که تثبیت نمک در آن مکان انجام نشود این سد افتتاح نمی‌شود. وزارت نیرو با استفاده از خاک رس که به پتوی رسی معروف است اقدام به ایمن‌سازی اطراف سد کرده تا مخزن سد و جریان آب، نمکزار ایجاد نکند.
- داریوش محجوب، مدیر مطالعات سد گتوند اگر سد گتوند نبود، علاوه بر مشکل گرد و غبار، خوزستان با مشکل بی‌آبی هم مواجه بود. کشت پایین‌دست سد نه تنها کاهش نیافته بلکه با آب‌رسانی به اندازه مطلوب بیش از گذشته رونق داشته است. بررسی‌ها نشان داد که احتمال بروز لغزش‌های بزرگ وجود ندارد و پس از بروز انحلال اولیه نمک‌ها، به دلیل ریزش لایه‌های مارنی بر روی لایه‌های انحلالی، نرخ انحلال به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌یابد و امکان درگیر شدن کل نمک با آب وجود نداشته و یا با روندی بطئی محتمل خواهد بود.
- کریم‌ شیبانی، مجری طرح سد و نیروگاه گتوند، پس از آبگیری اولیه سد سازند گچساران به لحاظ طبیعت و به لحاظ جنس زمین و ساختار زمین‌شناسی در مقابل آب مقاومتی ندارد. این هم در پیش‌بینی ما بوده است که این اتفاق رخ می‌دهد و ما برای اینکه نرخ انحلال نمک این سازند گچساران را در مراحل آبگیری به حداقل برسانیم یک پوشش روی آن ایجاد کرده بودیم که البته پیش‌بینی ما این بوده است این پوشش به مرور زمان در طول یک ماه از بین می‌رود و اتفاقا یک بخشی از کار نیز زیر آب می‌رود.
- عیسی کلانتری، وزیر اسبق کشاورزی در دوران احمدی‌نژاد که تابستان ۹۰ می‌خواست این سد را افتتاح کند، من این را خدمت ایشان گفتم، اما گفتند اشتباه جا به جا شدن سد در زمان دولت خاتمی اتفاق افتاده است و این کار را زمان آقای بی‌طرف، آقای اردکانیان انجام داد. گفتم این اشتباه اول بود که تمام شده است، اشتباه دوم را شما انجام ندهید، به عنوان دفاع از کشاورزان، آب‌گیری نکنید، آب شیرین را شور نکنید. یعنی با آب شیرین هم این کار را کردیم.

مشکل سد گتوند راه حلی دارد؟
آب پشت سد به شدت شور شده است. از این رو دست‌اندرکاران تصمیم گرفته‌اند نمک را تخلیه کنند. عیسی کلانتری در این باره گفته است: «حالا می‌گویند از زیر سد دو تا لوله برای نمک‌ها می‌گذاریم و در حالی که هنوز هیچ تصمیمی گرفته نشده، پیمانکار لوله‌هایش را خریده و مستقر کرده که از زیر سد آب شور را خارج می‌کنیم که با فاصله ۲۷۰ کیلومتر به خلیج فارس ببریم. بچه‌های دانشگاه شریف محاسبه کردند آب شور را با حدود ۱۸۰ هزار متر پایین، با ای. سی. متوسط ۱۲۰ هزار، یک متر و ده سانتیمتر قطر لوله در آن انتها با ۲۰ لیتر خارج خواهد شد و دو هزار و دویست میلیارد تومان هزینه این دو لوله می‌شود.» راه حل قطعی شاید تخریب سدی باشد که تاکنون برای آن هزاران میلیارد تومان هزینه شده است. اما نگهداری آن می‌تواند هزینه‌های بسیاری به دنبال داشته باشد که کوچکترین و قابل پیش‌بینی‌ترین آنها نابودی کشاورزی در جلگه خوزستان است. تخریب سد با توجه به شوری مفرط آب دریاچه پشت آن به راحتی عملی نیست. همان گونه که هنگام ساخت سد، مسیر کارون را موقتا تغییر دادند، یک بار دیگر باید این کار صورت بگیرد تا از شور شدن آب بیشتر آب جلوگیری به عمل آید. سپس با یک اجرای یک برنامه میان‌مدت نسبت به تخلیه آبِ شور و نمک جمع شده پشت سد اقدام کرد. پس از رسیدن به میزان شوری قابل قبول، سد تخریب را تخریب کرده و رودخانه به مسیر قبلی خود باز گرداند. با بررسی واقعیت‌های موجود به نظر می‌رسد، ساخت این سد بیش از خدمت، خیانت به ایران و ایرانیان بوده است. با این حال از هر کجا جلوی ضرر و نابودی بیشتر گرفته شود، منفعت است.

————————

منبع:
https://www.facebook.com/negah.zamini