این نوشته هدفش ارائه نتایج یک تجربه‌ی کوچک و محدود در زمینه‌ی تحقیق و آگاهی‌رسانی در باره‌ی خشونت علیه زنان است. تجربه‌ای که چندی پیش صورت گرفت و حال به واسطه‌ی حساسیت‌های ایجاد شده علیه خشونت و تبعیض در ایران و جهان فرصت را برای ارائه آن مناسب دیدیم. ….

————————————————————–

یک تجربه: کارگاهی علیه خشونت

امروز ایران از قتل وحشتناک رومینا، دختر کوچکِ اسیر در باورهای سنتی، مذهبی و مردسالار سرزمینمان، مرگ آسیه پناهی، مادر آلونک‌نشین کرمانشاهی در هنگام دفاع از حق زیست خود، قتل، خودکشی  و خودسوزی‌های هر روزه کسانی که قربانی تبعیض، فقر، فرودستی و خشونت هستند غرق در ماتم است. قطعا برای پایان دادن به این فجایع، آنچه ضروری است آگاهی و اتحاد جامعه  و مقابله با عوامل متعدد این خشونت‌ها و تبعیض‌هاست. عواملی که ریشه‌هایی بس عمیق و همه جانبه دارند: از عوامل دیرپای فرهنگی، عرفی و مذهبی تا حاکمیتِ یک نظام مذهبیِ به شدت زن ستیز و مردسالار، نظامی طبقاتی و منافع مبتنی بر سود و سرمایه، و تمایلش بر تبعیض و فرودست نگاه داشتن اقشار و طبقات غیرخودی، زنان و سایر اقلیت‌ها.

این نوشته بدون اینکه قصد تحلیل این عوامل را داشته باشد هدفش ارائه نتایج یک تجربه‌ی کوچک و محدود در زمینه‌ی تحقیق و آگاهی‌رسانی در باره‌ی خشونت علیه زنان است. تجربه‌ای که چندی پیش صورت گرفت و حال به واسطه‌ی حساسیت‌های ایجاد شده علیه خشونت و تبعیض در ایران و جهان فرصت را برای ارائه آن مناسب دیدیم.

هدف از پروژه‌ی مذکور شناختِ میزان اگاهی زنان از مفهوم، عوامل وریشه‌های خشونت و انواع  آن، و یافتن راهکار برای برون رفت از چرخه‌ی خشونت  بود. این پروژه قبل از شیوع کرونا و به امید ایجاد فضایی جهت گفتمان در مورد خشونت علیه زنان طراحی و اجرا شد.  و حال امروز، پس از شیوع ویروس کرونا و گسترش ابعاد خشونت  علیه زنان و کودکان و حساسیت جهانی به اِعمال خشونت علیه فرودستان و اقلیت‌ها، تلاش‌ها در این زمینه بسیار ضروری و فوری به نظر می‌رسد.
دراین پژوهش سعی شد در پایان کارمخاطب، دست کم، خود به سمت دریافت آگاهی بیشتر سوق داده شود. ابتدا جامعه کوچکی از زنان را انتخاب کردیم. فقدان دسترسی به گروه‌های همسان از لحاظ طبقاتی، اشتغال، میزان تحصیلات و … به علت کمبود امکانات و عدم پاسخگویی صریح به سوالات بنا به دلایل فرهنگی از کاستی‌های اساسی این پژوهش است.

برای پژوهش خود روش P.A.R (practical action research) ، یعنی پژوهش مشارکتی معطوف به کنش را برگزیدیم. در این روش افراد مورد تحقیق، صرفا دریافت کننده‌ی اطلاعات خام نیستند بلکه گام به گام  در تمامی مراحل پروژه  شرکت فعال دارند.

مراحل  کار
١. تهیه پرسشنامه: پرسشنامه‌ها به گونه‌ای طراحی شد که در انتهای کار مخاطب را دست‌کم به سمت اندیشیدن در مورد مفاهیم، علل و راهکارهای مقابله با خشونت سوق دهد؛ ٢. برگزاری نشست‌های بحث و گفتگو: این نشست‌ها در دو گروه ۳۰ و ۳۸  نفره و ۴ گروه  سه تا هفت نفره بر گزار شد؛ ٣. توزیع ۱۰۰ عدد پرسشنامه و استخراج اطلاعات، از آن‌ها.

این پژوهش از دو زاویه مورد سنجش قرار گرفت: ١.  بررسی نقاط ضعف و قوت انتخاب شیوه‌ی کار؛  ٢.  جمع‌بندی نظرات گروه‌های مورد تحقیق ، در دو بخشِ  استخراج داده‌های پرسشنامه و نشست‌های بحث و گفتگوی رو در رو.

بررسی نقاط ضعف و قوت انتخاب شیوه کار
١. در بررسی نتایج پرسشنامه‌ها به نظر می‌رسید که گروه های مورد تحقیق با دقت و حوصله به سوالات پاسخ ندادند. نوع پاسخ‌ها بیانگر عدم اطلاع از مفاهیم  بود و بین ویژگی‌های  پرسش شونده (جنس، سن، تحصیلات، شغل و …) و پاسخ‌ها ارتباط منطقی کمی به دست آمد؛
٢.  در نشست‌های بحث و گفتگو در رابطه با مسئله‌ خشونت، به خصوص در گروه‌های کوچک، پیشرفت خوبی ملاحظه می‌شد و در گروه‌های بزرگ مخاطبین با علاقه بسیار شرکت می‌کردند و خواهان تداوم این نشست‌ها بودند و خودشان جمع‌های کوچکتری را تدارک دیدند .

جمع بندی نظرات گروه تحقیق شونده
در این بخش به اختصار و تیتروار به برخی نکات کلیدی حاصل از جمع‌بندی نظرات گروه‌های مورد بحث، اشاره می‌کنیم:
١. مفهوم فمینیسم برای اکثر پرسش شونده‌ها، مفهومی ناشناخته بود و کمابیش باری منفی داشت.
٢. جامعه طبقاتی به عنوان یکی از عوامل خشونت بر علیه زنان، در اولویت قرار نداشت  و بیشتر اعتقاد بر این بود که بیشترین سهم خشونت، از طریق مردانِ تحت حمایت  قوانین حکومتی یک جامعه‌ی سنتی و مذهبی اعمال می‌شود.
٣.  خشونت‌های جنسی را به راحتی بیان نمی‌کردند.  علاوه بر عدم شناخت و توجه نسبت به آن، باورهای مردسالارانه‌ی نهادینه شده در زنان  و شرم حاصل از صحبت در مورد این گونه موارد به عنوان خط قرمز تلقی می‌شد.
۴. نگرانی از پیامدهای طلاق و تجرد در یک جامعه‌ی سنتی، غالب زنان را به تسلیم می‌کشاند و  خشم نهفته در وجودشان را انکار می‌‌کنند. این خشم فرو خفته در اکثر موارد به انتقام‌های شخصی  و اغلب به شیوه‌هایی غیرمستقیم منجر می‌شود.
۵. افسردگی را نتیجه تحمل خشونت‌ها درخانواده و بیشتر از آن، در جامعه می‌دانستند و معتقد بودند روز به روز  افزایش می‌یابد.
۶.  به منظور رسیدن به یک راهکار مناسب، از آنجا که مهمترین عامل خشونت را  مرد سالاری متکی به قدرت جامعه‌ی سنتی و حکومت مذهبی می‌دانستند، بر این باور بودند، که در اولین گام  باید آگاهی و توانمندی خود را افزایش دهند.
٧. امیدوار بودند با افزایش آگاهی (۱۰۰% معتقد بودند آگاهی بسیار کمی نسبت به این مفاهیم داشتند) بتوانند عوامل سنتی و مذهبی حاکم بر شرایط پیرامونی خود را برای اطرافیان افشا کنند .
٨. نیاز به یک محیط امن برای زنان آسیب دیده را  یک ضرورت می‌دانستند ولی نسبت به نهادهای حکومتی اعتماد نداشتند و معتقد بودند زنان خود باید چنین مکان‌هایی را برای یکدیگر فراهم کنند. اما در مورد امکان ایجاد آن چه از جانب حکومت و یا خود زنان مایوس بودند.
٩. اکثر آنان نسبت به تبعیض در حوزه آموزش آگاهی نداشتند و معتقد بودند شرایط تحصیلی برای زنان و مردان برابر است، که البته در گفت و شنود و ذکر مثال‌هایی که از مناطق  مختلف به ویژه دورافتاده، این نظر نسبتا تعدیل شد .
١٠.  از ایجاد کمیته‌هایی با حضور زنان و با هدف یاری گرفتن از یکدیگر و برون رفت ازشرایط  خشونت تحمیلی علیه خود استقبال کردند.

راه‌کار
با توجه به جمع بندی ارایه شده از پژوهش فوق وظایف فعالین و جنبش زنان چیست؟ درجامعه‌‌ای مبتنی بر مذهب، سنت، عرف و قوانین تبعیض‌آمیز و زن ستیزِ سرمایه‌داری و مردسالاری خشونت به صورت سیستماتیک و ساختاری به زنان اعمال می‌شود. در بسیاری موارد خود زنان نیز به واسطه‌ی عدم آگاهی قربانی باورهای زن ستیزشان هستند. خشونتی که امروز بر زنان اعمال می‌شود، خطی و یک نواخت نیست، بلکه به شکل سینوسی است و در شرایطی خاص، نظیر آنچه امروز تحت شرایط قرنطینه نسبی خانگی به دلیل کرونا ویروس به وجود آمده،  بیشترین آسیب را به آنان وارد می‌کند.  براساس تجربه محدود ما و شرایط کنونی به این نتیجه رسیدیم که ترغیب زنان به ایجاد تشکل‌ها و گروه‌هایی هرچند کوچک در پیرامون خود، در محلات، ادارات، مراکز آموزشی، ورزشی و… جهتِ بسیج و آموزش زنان برای مبارزه علیه فرودستی، خشونت و تبعیض یکی از اولین گام‌هایی است که در جهت  زدودن این خشونت و تبعیض باید برداشته شود  و این مهم صورت نخواهد گرفت مگر با ارتباط مستمر، هدفمند و آگاهانه‌ی بخش‌های مختلف جنبش و فعالین  زنان با عامه زنان به ویژه در اقشار فرودست که بیشترین خشونت و تبعیض را متحمل می‌شوند.

آرزم (آورد رهایی زنان و مردان)
خرداد ١٣٩٩

—————————————————–